Những điều chưa biết về tác giả bài hát Quê Hương

Có những bài hát mà số phận của nó gắn liền với một giai đoạn lịch sửđất nước. Quê hương (thơ Đỗ Trung Quân, nhạc Giáp Văn Thạch) là một trong sốnhững bài hát ấy.

 

Quê hương nổi tiếng đến nỗi hầu như ai cũng thuộc ít nhất vài bacâu khi nhắc đến bài hát này: Quê hương là chùm khế ngọt. Cho con trèo háimỗi ngày. Quê hương là đường đi học. Con về rợp bướm vàng bay…Thế nhưngkhông phải ai cũng biết bài hát ra đời năm nào, trong hoàn cảnh nào, tác giảGiáp Văn Thạch là ai. Thậm chí, về lời thơ được phổ trong ca khúc hiện cũng cónhiều ý kiến sai lệch.

Nhạc sĩ đi kinh tế mới

Giáp Văn Thạch sinh năm 1951, quê xã An Sơn, huyện Lái Thiêu (nay là thị xãThuận An, tỉnh Bình Dương), một vùng đất cây trái hiền hòa nằm bên dòng sôngSài Gòn. Trước 1975, anh là lính địa phương quân chế độ cũ. Sau 1975, đi kinhtế mới ở huyện Bến Cát, tỉnh Sông Bé cũ (nay là Bình Dương).

Ông Nguyễn Quốc Nhân, nguyên Phó Giám đốc Sở Văn hóa thông tin (VHTT) SôngBé, nguyên Chủ tịch Hội Văn nghệ Sông Bé nay đã nghỉ hưu ở Thủ Dầu Một, kể ôngphát hiện Giáp Văn Thạch qua phong trào văn nghệ quần chúng trong tỉnh, nhậnthấy anh là người có năng khiếu sáng tác ca khúc nên đưa anh về Sở VHTT cuốinhững năm 1970. Giáp Văn Thạch công tác ở Phòng Biên tập-Xuất bản (sau đổiPhòng Văn Nghệ) với công việc chính là cán bộ phụ trách các hoạt động, phongtrào âm nhạc. Có môi trường, điều kiện, lại có dịp giao lưu học hỏi các nhạc sĩđàn anh, bạn bè, đây là khoảng thời gian Giáp Văn Thạch cho ra đời nhiều tácphẩm quan trọng trong cuộc đời sáng tác ngắn ngủi của anh.

Da trắng, mắt sáng, miệng luôn tươi cười cộng với tính xởi lởi, Giáp VănThạch rất thành công trong giao tiếp. Người chưa quen, chỉ qua vài ba câu xãgiao, vài ly rượu đế chân tình là thành bạn. Có nhiều dịp đi công tác chung,chúng tôi thấy nơi nào Giáp Văn Thạch đến là nơi ấy có bạn bè. Vâng, làm saoquên được có những đêm trong rừng cao su Dầu Tiếng, Lộc Ninh tràn ngập tiếngcười, tiếng hát, tiếng đàn của anh bên những người bạn mới.

 Có đặt thêm lời?

Cảm hứng sáng tác ca khúc hầu như thường trực trong con người anh. Bất kểsáng trưa chiều tối, hễ rãnh là Giáp Văn Thạch ôm cây ghi ta và mở cuốn vở kýâm trước mặt. Ban trưa, khi ai cũng mệt mỏi tìm giấc ngủ thì mình anh với câyđàn bập bùng ngoài bìa rừng cao su.

Trong một đêm hè đầy tràn hứng khởi sáng tạo, trong căn nhà nhỏ của anh trênđường Đồ Chiểu, thị xã Thủ Dầu Một, Giáp Văn Thạch đã viết bài Quê hươngphổ từ một bài thơ nhỏ bốn khổ đăng trên Báo Khăn Quàng Đỏ của nhà thơĐỗ Trung Quân. Hiện chúng tôi không còn giữ bản thảo bài Quê hương dochính Giáp Văn Thạch viết tặng nhưng có thể chắc chắn bài hát ra đời năm 1984.Sở dĩ có sự khẳng định này vì năm đó người viết bài này có mời Giáp Văn Thạchđến nhà (quận Bình Thạnh, TP.HCM) dự đầy tháng con gái đầu lòng. Tại đây, GiápVăn Thạch có ôm đàn hát cho chúng tôi nghe bài Quê hương. Lục anbumảnh, may thay còn bức ảnh trắng đen chúng tôi chụp kỷ niệm ngày ấy (bức ảnhnhiều người, phải phóng to mới thấy rõ Giáp Văn Thạch là người thứ hai từ phảisang, xin xem ảnh kèm).

Hiện trên mạng có đăng nguyên văn bài thơ Bài học đầu cho con dài 7khổ, khổ cuối chỉ ba câu và cho rằng Giáp Văn Thạch phổ từ bài thơ này, đặt lạitựa bài hát là Quê hương và tự thêm vào một câu cuối của khổ thơ cuốicùng. Những thông tin trên là không chính xác.

Một lần nói chuyện với nhà thơ Nguyễn Thái Dương, người công tác tại Báo KhănQuàng Đỏ từ đó đến nay, Nguyễn Thái Dương cho biết bài thơ gởi đến báo cótựa Bài học đầu cho còn dài 7 khổ và khổ cuối có đủ bốn câu.Báo chỉ đăng bốn khổ và đặt tít là Quê hương. Giáp Văn Thạch dựa trênbản in này để phổ nhạc, không tự thêm hay bỏ câu nào.

Nhạc sĩ gặp nhà thơ

Dạo đó, còn trẻ, khỏe, sáng chủ nhật nào nếu không bận việc thì Giáp VănThạch thường cưỡi xe mobilette từ Thủ Dầu Một về Nhà Văn hóa Thanh niên TP.HCMtham dự các buổi giới thiệu ca khúc mới của Câu lạc bộ sáng tác trẻ Thành đoànTP.HCM. Có một lần, Giáp Văn Thạch dự xong nói ở lại Sài Gòn để sáng thứ haikịp gặp tác giả bài thơ Quê hương. Hồi ấy, nhà thơ Đỗ Trung Quân làmcông nhân Nhà in Thanh Niên trên đường Trần Huy Liệu. (quận Phú Nhuận), bảy giờsáng là phải vào ca. Giáp Văn Thạch chỉ gặp Đỗ Trung Quân chừng mười lăm phútbên ly cà phê trước cửa nhà in.

Hồi đó, Đài Tiếng nói nhân dân TP.HCM và Đài Truyền hình TP.HCM có mục giớithiệu ca khúc mới do các cố nhạc sĩ Tăng Minh Thành (Đài tiếng noi nhân dân TP)và Nguyễn Nam (Đài Truyền hình TP) phụ trách. Giáp Văn Thạch  thường gởica khúc mới cho các nơi này, trong đó có bài Quê hương.

Ảnh nhạc sĩ Giáp Văn Thạch (thứ 2 từ phải qua) chụp kỷ niệm trong buổidự đầy tháng con tác giả bài viết (thứ ba từ phải qua) tháng 10-1984 tại quậnBình Thạnh, TP.HCM.

Sốt rét quật ngã

Tháng 11-1984, Giáp Văn Thạch đi Phan Rang (tỉnh Thuận Hải cũ, nay là tỉnhNinh Thuận) dự lớp tập huấn về sưu tầm dân ca do Viện Nghiên cứu âm nhạc Bộ VănHóa tổ chức. Lúc tiễn chân ở bến xe Thủ Dầu Một, anh nói sao hôm nay nhức đầuquá. Hai hôm sau, Sở VHTT Sông bé nhận được điện thoại từ Phan Rang báo tinGiáp Văn Thạch mất vì sốt rét ác tính (hồi đó hầu hết anh em đều có ký sinhtrùng sốt rét trong máu vì thường công tác ở các vùng rừng trong tỉnh như BìnhLong, Lộc Ninh, Phước Long…). Anh Nguyễn Quốc Nhân, Phó Giám đốc Sở VHTT, đíchthân ra Thuận Hải đón xác anh về.

Anh Quốc Nhân kể anh em dự lớp tập huấn rất quý Giáp Văn Thạch. Sau giờ cơmchiều, Giáp Văn Thạch còn ôm đàn hát bài Quê hương, sau đó nói mệt đinghỉ sớm. Gần nửa đêm, cơn sốt quật anh ngã. Mọi người đưa anh đi cấp cứu nhưngkhông kịp.

Lúc đó, còn vài tháng nữa Giáp Văn Thạch bước sang tuổi 35. Vợ Giáp VănThạch là nhân viên văn phòng Sở VHTT Sông Bé. Ngày anh mất, ba con anh còn quánhỏ, trong đó thằng trai út chưa đầy năm.

Đám tang Giáp Văn Thạch có đông người đưa tiễn nhất mà chúng tôi từng thấy ởThủ Dầu Một. Anh yên nghỉ ở quê nhà An Sơn, bên dòng sông Sài Gòn êm đềm sóngvỗ. Cùng thời gian đó, bài hát Quê hương lần đầu tiên phát trên sóngtruyền hình TP.HCM qua giọng ca của ca sĩ Bảo Yến và nhanh chóng truyền đi khắpnước, ra hải ngoại. Tiếc là Giáp Văn Thạch mất quá sớm, chưa kịp hưởng nhữnggiây phút hạnh phúc của người sang tác./.

Bài hát có đời sống lâu dài nhất trên truyền hình Nhật NHK

Trong lúc tổ chức đám tang Giáp Văn Thạch (1984), Sở VHTT Sông Bé nhận đượcgiấy báo của Nhà văn hóa trung tâm Hà Nội mời tác giả bài hát Quê hươngra Hà Nội nhận giải thưởng cho ca khúc hay của năm.

Năm 1996, Đài Truyền hình Nhật Bản NHK bình chọn Quê hương là cakhúc châu Á có đời sống lâu dài nhất được phát trên đài (10 năm 1986-1996). NHKđã trao thưởng tác giả bài hát 1.000 USD.

Một số ca khúc tiêu biểu khác: Cánh hoa bay, Cánh đồng vàng lộng gió,Chiều mưa trung du, Chiều Đắc Ơ, Con thuyền ngược thác (phổ thơ NguyễnTrọng Tạo), Đường thời gian (phổ thơ Phan Thị Thanh Nhàn)...

TừNguyên Thạch

  Lượt xem: 3805

• Trước
• Sau